Efekty psychologiczne, którym nieświadomie podlegamy

Dziś przedstawię Wam listę pięciu najciekawszych moim zdaniem efektów w psychologii, którym podlegamy w mniejszym lub większym stopniu. Efekty te przedstawiają nasze zachowania i reakcje, których sobie na co dzień nie uświadamiamy. Posługujemy się nimi (niektórymi bezustannie), ale nie mamy o tym pojęcia. Niektóre są krzywdzące – dla nas i dla innych – a niektóre mają za zadanie pomagać w radzeniu sobie z problemami czy porażkami.

Przeczytajcie tę listę i zastanówcie się, którym efektom ulegacie.

Efekt aureoli

Polega na tym, że na podstawie kilku pojedynczych elementów pozytywnie oceniamy daną osobę i trzymamy się tej pozytywnej oceny (przynajmniej przez jakiś czas). Jak to wygląda w praktyce?. Jeśli ktoś uzna, że jesteśmy inteligentni, prawdopodobnie też stwierdzi, że jesteśmy operatywni, pracowici i sympatyczni. Co więcej, będzie patrzył przez palce na nasze potknięcia, tłumacząc je czynnikami zewnętrznymi, czymś, co nie zależało od nas. Świetne, co?

Świadome kreowanie pierwszego wrażenia i wykorzystanie efektu halo w kontaktach biznesowych może być niezwykle pomocne. Niestety działa to też w drugą stronę. Nigdy nie wiemy, czy potencjalny pracodawca bądź kontrahent nie będzie patrzył na nas przez pryzmat efektu szatańskiego…

Efekt szatański

To kolejny podstawowy błąd atrybucji, będący przeciwieństwem efektu aureoli. Wystarczy, że rozmówca zauważy w nas jakieś negatywne elementy – i od razu przypisze nam całe mnóstwo negatywnych cech. Jeśli na dzień dobry walniemy odważnym żartem, ktoś może pomyśleć, że jesteśmy wulgarni, obcesowi, niewychowani i niemili. Niefajnie, zwłaszcza że naszym celem było rozluźnienie atmosfery. Jeśli usłyszeliście kiedyś: „Nie wiem, dlaczego na początku za Tobą nie przepadałam, przecież jesteś świetna/-y!”, to możecie być pewni, że rozmówca uległ efektowi szatańskiemu.

Jak jest z Wami? Jesteście mistrzami w wywieraniu dobrego pierwszego wrażenia? Czy zyskujecie dopiero przy bliższym poznaniu?

Efekt Vogue Factor

Jak myślicie: o co może chodzić? Już samo „Vogue” w nazwie powinno dać nam do myślenia. Chodzi oczywiście o to, że wszechobecna moda na piękne, szczupłe, świetnie ubrane, niemal idealne kobiety pokazywane w mediach powoduje, że znacznie krytyczniej odnosimy się do swojego wyglądu. Co z tego, że mamy BMI 20, świetne włosy i ładną twarz, skoro modelka z ostatniej sesji okładkowej „ELLE” wygląda przy nas jak milion dolarów?

Prócz tego, że patrzymy na siebie bardziej surowo – krytycznie odnosimy się też do wyglądu partnera. Robimy więc krzywdę nie tylko sobie, lecz także wpędzamy w kompleksy innych. Szkoda, że zapominamy o tym, że modelki pokazywane w magazynach przechodzą kilkugodzinną, gruntowną, graficzną „renowację”. Dowód poniżej.
Efekt Pollyanny

Kojarzycie książkę „Pollyanna” albo „Pollyanna dorasta”? To historia o dziewczynce, którą ojciec nauczył „zabawy w radość”. Dziewczynka miała więc za zadanie w każdej sytuacji (nawet z najgorszej) znaleźć pozytywy i radość. Efekt Pollyanny polega na nieświadomej  zabawie w radość. To tendencja do myślenia o rzeczach przyjemnych, poszukiwania pozytywów w każdej sytuacji oraz ignorowania przykrych i nieprzyjemnych aspektów. Ten efekt to jeden z błędów w zachowaniu i podejmowaniu decyzji. Poniekąd każdy z nas w różnych sytuacjach mu podlega, np. myślimy: „internet nie działa, ale dzięki temu będę miała czas na przeczytanie ostatniego numeru «Glamour»”.

Zaczyna robić się niebezpiecznie, kiedy zakładamy sobie całkowitą blokadę na rzeczy nieprzyjemne i szkodzące. Co powie kobieta, którą bije mąż alkoholik i która podlega temu efektowi? Zapewne pominie ten krzywdzący fakt i powie, że jej mąż jest cudownym ojcem i dzieci go uwielbiają. Albo że ma bardzo dobrą pracę, dzięki czemu może zapewnić im byt.

Efekt Rosenthala

Ten efekt nawiązuje do jednej z odmian samospełniającego się proroctwa. Chodzi po prostu o to, że zachowujemy się tak, jak tego od nas oczekują inni. Chyba najsłynniejszym eksperymentem sprawdzającym prawdziwość tego efektu był eksperyment Rosenthala. Pomagała mu w tym inna badaczka, nauczycielka Lenore F. Jacobson. Badacze w jednej ze szkół zapowiedzieli, że przeprowadzą szereg testów na inteligencję i na ich podstawie przydzielą dzieci do dwóch różnych klas. Tak naprawdę w ogóle nie kierowali się wynikami testów i przydzielili dzieci do klas w sposób losowy.

Do jednej klasy przydzielili dzieciaki, które niby otrzymały świetne wyniki w tekście inteligencji (klasa nr 1), a do drugiej dzieci, które rzekomo miały bardzo przeciętne wyniki (klasa nr 2). Po jakimś czasie sprawdzono, jak dzieci sobie radzą, i okazało się, że te chodzące do klasy nr 1 mają o wiele lepsze oceny niż dzieci z klasy nr 2.  Nauczycielki w klasie nr 1 poświęcały uczniom więcej uwagi, a te – by nie zawieść jej oczekiwań – poświęcały w domu więcej czasu na naukę i osiągały zdecydowanie lepsze wyniki. Natomiast dzieci z drugiej klasy wiedziały, że są mniej inteligentne, i nie skupiały się na nauce. Twierdziły, że i tak im się nic nie uda, na dodatek nauczycielka też nie wymagała od nich zbyt wiele.

Widzicie, jak ważne jest docenianie innych: czy to bliskich, czy pracowników? Nie będą chcieli zawieść naszych oczekiwań, więc będą bardziej zmotywowani do działania!

I jak: którym efektom podlegacie i w jakim stopniu? Ja zdecydowanie podlegam efektowi aureoli i wyłapuje głównie pozytywne cechy u innych. Efekt Vogue Factor też nie jest mi obcy. Idealne sylwetki i piękne kobiety bywają dobijające i moja samoocena momentami gwałtownie spada 🙂